Wanneer we bang zijn willen we wegrennen. Zijn we boos, dan maken we ons groot. Als we ergens emotioneel op reageren, gedragen we ons op een bepaalde manier of willen dat gaan doen. En het hebben van emoties dient ons; ze helpen ons een gebeurtenis te verwerken. Wel is het belangrijk dat we met gezonde emoties reageren. Want zodra we een ongezonde emotie toe laten, kan het ons in de weg gaan staan en zelfs ziek maken.
Binnen iedere emotie bestaat een gezonde milde vorm en een ongezonde sterke vorm. Dat wil niet zeggen dat gezonde emoties altijd prettig zijn. Ze worden gezond genoemd, omdat ze ons niet belemmeren in ons functioneren. Onder gezonde emoties vallen bijvoorbeeld boosheid, bezorgdheid, verdriet, spijt en teleurstelling. Daar tegenover staan ongezonde emoties, zoals woede, paniek, angst, depressiviteit, schuldgevoel en wanhoop. Wanneer we te lang ongezonde emoties ervaren, kan dit leiden tot problemen en klachten binnen ons sociale, beroepsmatige of persoonlijke leven. Maar die ongezonde emoties… die laten we zelf toe.
Hoe ontstaat een ongezonde emotie?
Een deel van onze emotionele reacties is aangeboren. Een ander deel leren wij onszelf aan. Zo is een schrikreactie aangeboren en gezond, maar een paniekgevoel is dat niet. Paniek kan bijvoorbeeld ontstaan door een (traumatische) gebeurtenis die we niet goed hebben verwerkt, maar ook door hoe we zelf naar een situatie kijken. We hangen dan bijvoorbeeld een groter risico aan een situatie dan reëel is: ‘als ik naar de supermarkt ga, krijg ik een paniekaanval’, ‘ik kan wel solliciteren, maar ik krijg die baan toch niet’ en ‘ik moet alles geven voor mijn baan, want als ik hem kwijt raak zijn de gevolgen niet te overzien’.
Een ongezonde emotie gaat vaak gepaard met star denken
We hebben onszelf dan regels opgelegd. Woorden als ‘moeten’, ‘het hoort zo’ en ‘absoluut’ horen daarbij. Niet de gebeurtenis bepaalt dan hoe we erop reageren, maar onze gedachte bepaalt ons gedrag. En worden onze regels vervolgens niet opgevolgd, dan kan ons dit emotioneel uit evenwicht brengen. Reageren we vanuit gezonde emoties, dan denken we vaak flexibel: we hebben standaarden en idealen, maar kunnen het ook accepteren als hier niet aan wordt voldaan. We voelen ons dan misschien wel teleurgesteld, maar laten het niet toe dat we onszelf kwetsen.
Een aantal voorbeelden: ongezonde emoties tegenover gezonde emoties
Paniek tegenover Bezorgdheid
Een angst gaat gepaard met een gevoel van dreiging of gevaar. Overschatten we het risico van deze dreiging, dan kan de ongezonde emotie paniek de overhand krijgen en een paniekaanval veroorzaken of ons paranoia maken. Weten we het risico van een dreiging of gevaar op een gezonde manier reëel in te schatten, dan kan dit betekenen dat we hooguit een bezorgdheid of onrust ervaren. Het reëel in kunnen schatten van een situatie maakt dat we een emotie ervaren die erbij past en ons op een gezonde manier met de situatie laat omgaan.
Woede tegenover Irritatie
Wanneer we tegengewerkt worden of iemand gaat letterlijk of figuurlijk voorbij onze grens, dan kunnen we boos worden. Voelen we ons geërgerd, geprikkeld of geïrriteerd, dan spreken we van een milde variant van boosheid. Binnen deze vorm kunnen we voor onszelf opkomen en respectvol met elkaar omgaan. We gaan er in dat geval ook niet direct van uit dat de ander kwaadwillend is. Maar slaat deze milde vorm om naar een sterkere variant, dan spreken we van drift, woede en razernij. We gaan dan schreeuwen, kleineren of worden zelfs gewelddadig.
Depressiviteit tegenover Somberheid
Voelen we ons verdrietig, somber of chagrijnig, dan hebben we vaak minder energie maar lukt het ons nog wel om deel te nemen aan sociale activiteiten. We durven dan nog hoopvol te zijn naar de toekomst. Richten we onze aandacht vooral op verlies, mislukking en het verleden en denken we dat onze toekomst vast net zo zal verlopen, dan kunnen we wanhoop gaan ervaren en zelfs depressieve gevoelens krijgen. Een gevolg kan dan zijn dat we ons terug trekken en zelfs isoleren.
Schuldgevoelens tegenover Spijt
Ervaren we schuldgevoelens, dan voelen we ons zeer verantwoordelijk over een voorval. We blijven onszelf de schuld geven van wat er is gebeurd, vragen om vergeving of ontwijken juist het persoon waar het om gaat. De tegenovergestelde vorm bij deze emotie is spijt. Voelen we spijt, dan durven we de confrontatie met de ander aan te gaan en voelen we een gezonde dosis verantwoordelijkheid. We kunnen spijt betuigen, maar blijven wel reëel.
Schaamte tegenover Spijt
Ook bij schaamte geldt dat spijt de gezonde tegenovergestelde emotie is. Als we ons schamen richten we onze aandacht op anderen en wat zij van ons vinden. We voelen ons veroordeelt en vermijden anderen het liefst. We kunnen ons in dat geval zelfs terug trekken. Bij spijt is dat niet het geval. We veroordelen onszelf dan niet zo hard, maar accepteren wat er is gebeurd en blijven in contact met anderen.
Gekwetstheid tegenover Teleurstelling
Voelen we ons gekwetst, dan blijven we onze aandacht richten op de ander. Hoe slecht deze ons heeft behandeld en hoe onverdiend we dit vinden. Vaak halen we oude koeien uit de sloot en blijven op zoek gaan naar bewijzen dat de ander ongevoelig en onverschillig is. Bij teleurstelling geldt juist dat we de ander onze gevoelens tonen, maar deze wel de kans geven zijn of haar verhaal te vertellen en zich zelfs te verontschuldigen. We blijven bij teleurstelling niet stil staan bij het verleden en kunnen de gebeurtenis zelfs vanuit de ander bekijken.
Herken jij ongezonde emoties?
Je kunt leren ze om te zetten. Door ze eerst te herkennen, je er vervolgens van bewust te zijn dat je ze uit en om daarna te ervaren wat het met je doet als je ongezonde emoties loslaat en reageert vanuit een gezondere vorm. Via eenvoudige technieken leer je vlot op een gezonde manier met emoties om te gaan.